- دو سخن از آن حضرت نقل شده است که به منزله دو چشم و دو بال و دو پایه عدالت
می باشند. سخن اول فرازی از نامه به عثمان بن حنیف است که می فرماید:

و سخن دوم را مرحوم کلینی نقل کرده است که فرمود:

در حدیث مفصلی که حضرت امام باقر(ع) از جریان مناظره حضرت امیر با اعضای شورای
تعیین شده توسط عمر بیان می کنند، در پایان مناظره می فرمایند:

و ابوهلال ثقفی نقل می کند: عده ای از یاران حضرت امیر نزد او آمده و گفتند:

"یا امیرالمؤمنین، اعط هذه الاموال و فضل هؤلاء الاشراف من العرب و قریش علی الموالی و
العجم و من تخاف خلافه من الناس و فراره، و انّما قالوا ذلک للذی کان معاویة یضع بمن اتاه.
فقال: اتأمرونی ان اطلب النصر بالجور فیمن ولّیت علیه ...؛ [77] این اموالی را که در اختیار داری ببخش و اشراف عرب و قریش را بر موالی و عجم ترجیح بده و برتری بخش و نیز آنان را که
می ترسی به سوی معاویه بگریزند استمالت کن - و البته معاویه چنین می کرد - حضرت در پاسخ
فرمود: از من می خواهید پیروزی خود را با ستم به مردم به دست آورم؟! ..."

مشابه این قضیه روایت دیگری است که در آن آمده است: روزی حضرت امیر از نافرمانی
یاران و فرار آنان با مالک اشتر سخن می گفت و گله می کرد، مالک نیز اجازه خواست تا حقیقت
را بگوید و ضمن سخنانش گفت:

"و انت تأخذهم بالعدل و تعمل فیهم بالحق و تنصف الوضیع من الشریف، و لیس
للشریف عندک فضل منزلة علی الوضیع، فضجت طائفة ممن معک من الحق اذا عمّوا
به و اغتمّوا من العدل اذا صاروا فیه ... و قلّ من النّاس من لیس للدّنیا بصاحب و
اکثرهم من یحتوی الحق و یستمریء الباطل و یؤثر الدنیا و ...؛

تو از آنان بر اساس عدالت بازخواست می کنی و حق زیردستان را از اشراف
می گیری و از نظر تو فرقی بین آنان نیست در صورتی که در میان همراهان شما نیز
هستند کسانی که اگر بر اساس انصاف و حق و عدل با آنان برخورد شده غمگین شوند
و فریاد برآرند ... اندکی یافت می شوند که به دنیا دل نبسته باشند و بسیاری از آنان دل
بسته به دنیا و از حق گریزانند و باطل را گوارا می شمرند.">

آنگاه حضرت امیر در پاسخ مالک می فرماید:

و باز ابوهلال ثقفی می نویسد: کان علی علیه السلام امیل الی الموالی و الطف بهم و کان عمر
اشدّ تباعداً منهم؛ [79]

علی نسبت به موالی - برده های آزاد شده، کسانی که از طوایف بزرگ عرب نبودند و ... تمایل و لطف بیشتر داشت و عمر به شدت از آنان دوری می گزید.

و ابن ابی الحدید می نویسد: انّ امرأتین اتتا علیاً احداهما من العرب و الاخری من الموالی
فسألتاه فدفع الیها دراهم و طعاماً بالسواء. فقالت احداهما: انّی امرأة من العرب و هذه من العجم!
فقال: انّی و الله لا اجد لبنی اسماعیل فی هذه الفییء فضلاً علی بنی اسحاق؛ [80]

دو زن نزد حضرت آمدند و کمک خواستند، حضرت امیر به هر یک از آنان مقداری درهم و
غذا به صورت برابر داد. یکی از زنان گفت: من زنی از عرب و او از عجم است! حضرت فرمود: به
خدا قسم در زمینه بیت المال، من فرقی بین فرزندان حضرت اسماعیل و فرزندان اسحاق نمی بینم.

حضرت امام صادق(ع) می فرماید:

و در فرازی دیگر از حضرت باقر(ع) نقل شده است که فرمود:

همان گونه که مالک اشتر نیز اشاره کرده بود تعداد زیادی از کارگزاران حضرت تحمل
عدالت حضرت را نداشتند، حتی خویشان خودش نیز گاهی دل حضرت را به درد می آوردند.
موضوع نامه چهل و یک نهج البلاغه را مرحوم کشّی از علمای رجال شناس شیعه و تعدادی از اهل
سنت همانند بلاذری مربوط به عبدالله بن عباس می دانند، و شاید عبیدالله بن عباس باشد که وقتی
به گوش حضرت امیر می رسد مقداری از بیت المال بصره را برداشته و به مدینه گریخته است به او
می نویسد: وای بر تو! گویی که ارثی از پدر و مادرت را به دست آوردی، پناه بر خدا! آیا به معاد
ایمان نداری و از حساب و پرسش نمی ترسی؟ تو که نزد ما در شمار خردمندان بودی چگونه
خوردن و آشامیدن را بر خود گوارا می دانی در صورتی که مال یتیمان و تهیدستان و مؤمنان و
مجاهدان را برداشته ای. - تا آنجا که می فرماید:

ابن عساکر نوشته است: برای خرید لباس به بازار رفت و از مغازه ای لباس خواست، صاحب
مغازه حضرت را شناخت و ادب نمود، حضرت او را رها کرد و از مغازه ای دیگر که نوجوانی در
آن بود پیراهنی به سه درهم خرید و روانه شد. وقتی پدر نوجوان متوجه شد به فرزندش اعتراض
نمود که چرا دو درهم نستاندی و به سرعت یک درهم را به مسجد آورد تا به حضرت برگرداند.
حضرت فرمود: "باعنی رضای و اخذ رضاه؛ [85] با رضایت فروخته و من نیز با رضایت
خریده ام." - یک درهم را نگرفت -. و باز هم نقل می کند: جعدة بن هبیره به حضرت امیر گفت: دو
نفر که برای قضاوت نزد تو می آیند، یکی از آنان تو را از جان و مالش بیشتر دوست دارد و آن
دیگری اگر از دستش برآید سرت را خواهد برید و تو علیه دوست خود و به نفع دشمنت حکم
می کنی! حضرت فرمود:

"انّ هذا شییء لو کان لی فعلت و لکن انّما ذا شییء لله؛ [86] اگر دست من بود خواسته تو را عمل
می کردم اما این حکم خداست." عدالت یک حقیقت است نه راه گریزی برای تأمین منافع
شخصی.

آن حضرت نسبت به غیر مسلمانان نیز عدالت را مراعات می نمود. مرحوم طوسی نقل
می کند:

"مرّ شیخ مکفوف کبیر یسأل، فقال امیرالمؤمنین: ما هذا؟ قالوا: یا امیرالمؤمنین! نصرانی،
فقال امیرالمؤمنین: استعملتموه حتی اذا کبر و عجز منعتموه، انفقوا علیه من بیت المال؛ [87]

پیرمردی نابینا گدایی می کرد، حضرت امیر فرمود: این چه وضعی است؟ گفتند: یا
امیرالمؤمنین شخصی مسیحی است. حضرت فرمود: او را به کار گرفته اید تا اکنون که عاجز و پیر
شده محرومش ساخته اید، از بیت المال هزینه او را بپردازید.

باید گفت در این حدیث دنیایی از عظمت و عزت فرهنگ اسلام نهفته است و اساس
بیمه های اجتماعی معرفی شده است. و آنگاه با چنین سیاستی است که روزی می فرماید:

 

 

جلوه های عدالت در سیره ی علوی
ستیز با عدالت گریزان
عدالت علوی در سیاست و اقتصاد